ĐỘT QUỴ VÀ THUỐC TIÊU SỢI HUYẾT

ThS.BS. Võ Nguyễn Ngọc Trang

ThS.BS. Trần Quang Tuyến

I. Đột quỵ:

1. Đột quỵ, hay còn gọi là tai biến mạch máu não, xảy ra khi một phần của não bị tổn thương do căn nguyên mạch máu. Khi dòng máu không thể đi đến não, các tế bào não sẽ ở trong tình trạng thiếu máu và chết đi. Có hai loại đột quỵ chính là thiếu máu não và xuất huyết não. Thiếu máu não xảy ra khi mạch máu bị hẹp hoặc tắc, làm cho không đủ máu chuyên chở oxy và các chất dinh dưỡng cho não. Xuất huyết não xảy ra khi thành mạch máu bị vỡ đột ngột, gây chảy máu vào trong não.

2. Tùy thuộc vào phần nào của não bị ảnh hưởng, đột quỵ sẽ biểu hiện bằng các dấu hiệu và triệu chứng khác nhau. Nhưng nói chung đột quỵ biểu hiện bằng các triệu chứng thần kinh xảy ra một cách đột ngột: đột ngột liệt nửa người hoặc tê nửa người (bên trái hoặc bên phải), đột ngột mất trí nhớ, hoặc rối loạn ngôn ngữ,…

3. Đột quỵ là một bệnh khá phổ biến hiện nay, bệnh có tỉ lệ tử vong và gây tàn phế rất cao. Theo thống kê tại Hoa Kỳ, đột quỵ xếp thứ 3 trong các nguyên nhân gây tử vong sau bệnh tim mạch và ung thư, mỗi năm có khoảng 795000 bệnh nhân đột quỵ, trong đó đột quỵ thiếu máu não chiếm tỷ lệ 87%. Trung bình mỗi 40 giây có một bệnh nhân bị đột quỵ và mỗi 4 phút có một bệnh nhân tử vong vì đột quỵ. Do đó phòng ngừa và điều trị đột quỵ là điều cần thiết.

II. Thuốc tiêu sợi huyết

1. Cơ chế tác dụng của thuốc: huyết khối (thrombus) là cục máu đông làm tắc nghẽn dòng chảy trong lòng mạch máu não và gây ra đột quỵ thiếu máu não. Huyết khối hình thành được là do fibrin. Trong quá trình ly giải cục huyết khối, plasmin là một chất có tác dụng tiêu hủy firbin tạo thành các sản phẩm thoái hóa có thể hòa tan được. Chất hoạt hóa plasminogen mô tái tổ hợp rTPA (với tên gọi Alteplase) có tác dụng chọn lọc trên fibrin, chuyển plasminogen thành plasmin, làm tan cục huyết khối. Đây là thuốc duy nhất được Hoa Kỳ (cơ quan FDA) ) chấp thuận sử dụng trong điều trị đột quỵ thiếu máu não cấp trong vòng 3 giờ kể từ khi có triệu chứng đầu tiên.

2. Hiệu quả của thuốc: thuốc rTPA (Alteplase) làm giảm tàn tật và tăng khả năng phục hồi vận động của bệnh nhân sau đột quỵ, nhưng muốn có tác dụng thì phải sử dụng trong vòng 3 giờ kể từ khi có triệu chứng đầu tiên của đột quỵ, dùng thuốc càng sớm thì khả năng thành công càng cao. Do vậy, bệnh nhân cần được đưa đến bệnh viện hoặc các trung tâm y tế có khả năng điều trị càng sớm càng tốt. Kết quả từ các nghiên cứu cho thấy, điều trị sớm với thuốc tiêu sợi huyết trong 3 giờ đầu làm tăng thêm ít nhất 30% tỷ lệ không bị tàn phế hoặc chỉ tàn phế ở mức tối thiểu, trong đó 13% bệnh nhân đạt phục hồi chức năng hoàn toàn hoặc gần hoàn toàn sau 3 tháng. Nói cách khác cứ 3 bệnh nhân được điều trị sẽ có thêm 1 bệnh nhân đạt kết quả tốt hơn so với không điều trị, và cứ 8 bệnh nhân sẽ có 1 bệnh nhân trở về cuộc sống bình thường.

3. Tác dụng không mong muốn của thuốc: một biến chứng của phương pháp điều trị này là xuất huyết não. Tỷ lệ xuất huyết não có triệu chứng 6.4% (1 trong 16 ca), tuy nhiên không có sự khác biệt về tỷ lệ tử vong giữa 2 nhóm bệnh nhân được điều trị và không điều trị bằng thuốc này.

4. Cách dùng thuốc: theo khuyến cáo, Alteplase (Actylyse lọ 50mg/50ml) được dùng với liều 0.9mg/kg (liều tối đa 90mg), trong đó 10% tiêm liền vào tĩnh mạch trong 1 phút và 90% còn lại được truyền tĩnh mạch liên tục trong 1 giờ. Ngoài ra cần theo dõi bệnh nhân trong phòng hồi sức, theo dõi chức năng thần kinh và theo dõi huyết áp thường xuyên. Nếu xuất hiện đau đầu, tăng huyết áp cấp, buồn nôn, nôn ói thì ngưng truyền thuốc và chụp lại CT scan não cấp cứu.

III. Sử dụng thuốc tại Việt Nam và Bệnh viện chuyên khoa Ngoại Thần kinh Quốc tế

1. Thuốc rTPA (Alteplase) được sử dụng tại Việt Nam từ năm 2005 với kết quả rất khả quan, nhiều bệnh nhân đã trở về với cuộc sống bình thường. Mặc dù thuốc chỉ có thể sử dụng ở các bệnh nhân nhập viện trong những giờ đầu tính từ lúc khởi phát triệu chứng và có thể gây chảy máu trong não ở một số ít trường hợp, tuy nhiên thuốc làm tăng khả năng phục hồi chức năng hoàn toàn sau 3 tháng, giúp bệnh nhân tránh được cuộc sống tàn phế do đột quỵ. Hiện nay đã có một số bệnh viện tại Tp Hồ Chí Minh sử dụng thuốc này.

2. Hiện tại Bệnh viện chuyên khoa Ngoại Thần kinh Quốc tế đã có sẵn thuốc Alteplase và đội ngũ chuyên môn được đào tạo về sử dụng thuốc. Nếu ngay sau bị đột quỵ với triệu chứng đột ngột nói khó, liệt hoặc tê nửa người, và đưa ngay bệnh nhân tới Bệnh viện chuyên khoa Ngoại Thần kinh Quốc tế (65A Lũy Bán Bích, Quận Tân Phú) trong vòng 3 giờ, thì sẽ có khả năng dùng được thuốc này.